Ko?ma Nedir ? Ko?ma Türleri Çe?itleri ?

[Mod_seval]

 Ko?ma: Â??k Edebiyat?’n?n en sevilen ve en yayg?n olarak kullan?lan ?iir biçimidir. Ko?malar genellikle lirik konularda söylenir.

Dörder m?sral?k bölümlerden olu?ur. Dörtlük say?s? genelde üç ile be? aras?nda de?i?ir. Alt? dörtlükten olu?an ko?malar da vard?r. 11’li hece ölçüsüyle (6+5 ya da 4+4+3 durakl? olarak) yaz?l?r/söylenir. 4+3 ve 4+4 kal?b?yla söylenmi? ko?malar da vard?r.

Sözlü Türk Edebiyat?n’daki ko?uk naz?m ?eklinin devam? niteli?indedir. Ko?malarda de?i?ik kafiye örgüleri kullan?l?r. En yayg?n kafiye örgüsü: abab   cccb    dddb     cccb ...   veya; aaab   cccb    dddb...  veya; xaxa   bbbc   ccca   ddda... ?eklindedir.  Son dörtlükte ?airin ad? veya mahlas? geçer. Ko?malar konu yönünden Divan Edebiyat?’ndaki Gazel ve ?ark?’ya benzer. Türk Edebiyat?’n?n tan?nm?? ko?ma ?airleri Karaco?lan, Bayburtlu Zihni, A??k Ömer ve Erzurumlu Emrah’t?r.

Genellikle saz e?li?inde, ezgiyle söylenen ko?malar, ezginin niteli?ine göre “Acemi ko?mas?, Ankara ko?mas?, topal ko?ma, kesik kerem” gibi türlere ayr?l?r.

A?k ve do?a konular?n?n yan? s?ra, ayr?l?k, özlem, yaln?zl?k, gurbet, s?la, ölüm gibi temalar? i?ler.

Ko?malar konular?na göre dört çe?ittir:
a)     Güzelleme: ?nsan, hayvan ve tabiat güzelliklerinin anlat?ld??? ko?malara denir. En ünlü ?airi Karacao?lan (17. yy) d?r.

b)     Koçaklama: Yi?itçe bir anlat?mla söylenen, kahramanl?k ve sava? konulu ko?malard?r. Bu türün en ba?ar?l? sanatç?lar? Köro?lu (16. yy) ve Dadalo?lu (19.yy)'dur.

c)     Ta?lama: Toplumun ve insanlar?n eksik yönlerinin ele al?narak, bunlar?n ele?tirildi?i ko?malard?r. Ayn? konunun i?lendi?i ?iirler Divan Edebiyat?’nda hiciv, Bat? edebiyat?nda satir, ça?da? edebiyatta yergi olarak adland?r?l?r. Bu türün ünlü ozan? Seyrani (19. yy)'dir.

d)     A??t: Ölüm ve do?al afetler üzerine özel bir ezgiyle söylenen ko?malard?r. Ölüm konulu ?iirlere Sözlü Türk Edebiyat?’nda Sagu, Divan Edebiyat?’nda Mersiye ad? verilir.

[Mod_seval]

Ko?ma

Halk edebiyat?m?zda do?a, a?k, ölüm, ayr?l?k, yi?itlik, toplumsal olaylar gibi konular?n i?lendi?i en s?k kullan?lan ?iir türü. Dörder dizelik bendlerden olu?ur. Bend say?s? genellikle 3, 5 aras?ndad?r. Hece ölçüsünün 6+5 veya 4+4+3 durakl? 11’li kal?b?yla yaz?l?r. ?air ko?man?n son bendinde ismini ya da mahlas?n? söyler. Ko?malar dile gitirilen duygular ve söyleni?lerine göre koçaklama, güzelleme, ta?lama, a??t gibi isimler al?r. Kar??l?kl? konu?ma ?eklinde yani "dedim" "dedi" diye ba?layan dizelerle de söylenebilir. Bu tür ko?malara "mürâcaa" ismi verilir. Bütün kafiyeleri cinasl? olan ko?malara "tecnis" denir.

Ko?malar ezgilerine göre ve yap?lar?na göre olmak üzere ikiye ayr?l?r.
Ezgilerine göre ko?malar: Özel bir zegiyle okunurlar ve hece say?s? dikkate al?nmaz. Ankara ko?mas?, Acem ko?mas?, Kerem, kesik Kerem, Gevherî, Sümmâni ko?mas? gibi.

Yap?lar?na göre ko?malar: Ko?malar yap?lar?na göre 7’ye ayr?l?r.
Düz ko?ma: Â??k edebiyat?nda en s?k kullan?lar tür. Adi ko?ma olarak da adland?r?l?r.
Yedekli ko?ma: ?ki ?ekli vard?r. ?lki ko?ma-mani halidir. Ko?ma bendlerinin aras?na ayn? kafiyede bir bayati bendi ya da 7 heceli bend girer. ?kincisi yedekli 5’li ko?ma diye adland?r?l?r. 8’li hece ölçüsüyle yaz?l?r. ?lk bend 5, ikinci ve yedek say?lan bend 4 dizelidir.


ÖRNEK KO?MA: Karacao?lan

KO?MA
Yi?idin eyisini nerden bileyim
Yüzü güleç, kendi yaman olmal?
Kasavet serine çöktü?ü zaman
Gönlünün gâm?n? alan olmal?

Benim sözüm yi?it olan yi?ide
Yi?it olan muntaz?rd?r ö?üde
Ben yi?it isterim f?rka da??nda
Yi?idin ba??nda duman olmal?

Yi?it olan yi?it kurt gibi bakar
Dü?man? görünce aya?a kalkar
Kapar m?zra??n? meydana ç?kar
Yi?idin ard?nda duran olmal?

Sâfi güzel olan, ?ol baz? kötü
Yi?idin densizi ey’olmaz zati
Gayet durgun ister silah? at?
Yi?it el çekmeyip viran olmal?

Karac’o?lan der ki çile çekilmez
Hozan tarlalara sümbül ekilmez
Sak yabanc? ile ba?a ç?k?lmaz
?çinden s?dk ile yanan olmal?

ÖRNEK MÜRÂCAA KO?MA: Kul Nesimi

UYKUDAN UYANMI? ?AH?N BAKI?LIM

Uykudan uyanm?? ?ahin bak??l?m
Dedim sarho? musun söyledi yok yok
Ak ellerin elvan elvan k?nal?m
Dedim bayram m?d?r söyledi yok yok

Dedim ne gülersin dedi naz?md?r
Dedim ka??n m?d?r dedi gözümdür
Dedim ay m? do?du dedi yüzümdür
Dedim ver öpeyim söyledi yok yok

Dedim ayd?nl?k var dedi ayn?mda
Dedim günah?m çok dedi boynumda
Dedim meh-tab nedir dedi koynumda
Dedim ki göreyim söyledi yok yok

Dedim vatan?n m? dedi ilimdir
Dedim bülbül müdür dedi dilimdir
Dedim Nesimi ?ah dedi kulumdur
Dedim satar m?s?n söyledi yok yok

[Mod_seval]

ÖRNEK TECN?S KO?MA:

Derd-i dilim artt? yârimin derdim
Seksende doksanda yüzde seyr eyle
Gonca güllerini yârimin derdim
Gerdanda dudakta yüzde seyr eyle

Sel gelince y?k?l?rm?? yar dedim
Al hançeri vur sineye yâr dedim
Yeter cevr ü cefa etme yâr dedim
Cism ü bedenimi yüz de seyr eyle

Çe?mîyâ bin gazel yazd?m dîvâne
El ba?lad?m yâre durdum dîvâne
Dedi var y?k?l git behey dîvâne
A?k?n deryas?nda yüz de seyr eyle


ÖRNEK KO?MA-MAN?: Zülalî
 KO?MA-MAN?

Hâb-? nazda yatar iken uyand?m
Bir bâde verdiler nû? edip kand?m
?çtim bâdeyi kand?m
Ab-? hayatt?r sand?m
Ben bir ate?e yand?m
A?k?n at?na bindim
Yeri gö?ü doland?m
Bu yerde de avland?m
Seni buldum bir çobana efendim
Kudret kanad?m? çalsam el k?nar

Uyanm??t?m hâb-? nazdan havf ilen
K?rklar dolu verdi tabla raf ilen
Dolu tabla raf ilen
Divan durdum saf ilen
Ö?üt almam laf ilen
Erenler taraf ilen
Yedi deryalar? kûh-? Kaf ilen
Gavazsam kayna?a dalsam el k?nar

Siftah yalvar?r?m Gani Subhana
Sonradan dönerim bir aç aslana
Dönerem aç aslana
Sald?r?ram cihana
Kâh o yana bu yana
Diyeceksin daha ne
Nece ki bir serçe geçer ?ahana
K?rsam kanad?n? yolsam el k?nar

Zülâlî ça??r?r ben bir nökerim
Heyya gibi dilden zeher tökerim
Zeher meher tökerim
A?k k?l?c?n çekerim
Tunçtan beden sökerim
Ey benim bal ?ekerim
Hiç deme Mevlâ kerim
Haçan ki meydanda pençe çekerim
Her â??k saz?n? alsam el k?nar   

[Mod_seval]

Musammat ko?ma: Divan edebiyat?ndaki musammat gazele benzer. ?ç kafiyeli ko?malard?r. Her dizenin birinci ve ikinci k?s?mlar? kafiyelidir. 6+5 durakl? kal?pla yaz?l?r.

ÖRNEK MUSAMMAT KO?MA: Miratî
KO?MA (musammat)

Ey cemâli parlak kadi toparlak
Lebleri bal kaymak sükker misin sen
Boynuma lâle tak hele bir yol bak
Bu kadar yalvarmak ister misin sen

Lebler k?rm?z? la’l ka?lar? hilâl
Gözler âhû misâl bulunmaz emsâl
Bilmem bu ne hayâl bilmem bu ne hâl
Bu ne parlak cemâl ülker misin sen

Mir’âtî hem-vâre yan?kt?r yâre
Yüre?imde yâre oldu bin pâre
Gönül ba?ka yere dü?mez ne çâre
Bir ba?ka nigâre benzer misin sen  


Ayakl? ko?ma: ?lk bendin dize sonlar?na, di?er bendlerin ise sadece son dizelerine ziyade eklenerek olu?turulur. Ziyadeler 5 hecelidir. Genellikle musammat ko?ma ?eklinde yaz?ld?klar?ndan musammat ayakl? ko?ma da denir.

ÖRNEK AYAKLI KO?MA: Gedâyî
KO?MA (ayakl?)

Ey benim cânân?m can içre can?m
?ûh nev-civân?m olma bî-vefa rahm eyle bana
Ben sana kurban?m gel kes gerdan?m
Dök yerlere kan?m tek ol a?ina olma bî-vefa

Nar-? a?k?n serde dü?tüm yek derde
?eklin perilerde yoktur ki?verde
Ellerin hançerde zerrin kemerde
Her gördü?ün yerde gel bakma k?ya can sana feda

Sevdim sen dil-beri hûblar serveri
Gördüm ?eklin peri oldum mü?teri
Çeksen de hançeri kessen bu seri
Gayri ?imden geri sen ?ah ben Gedû kul oldum sana  

Zincirleme ko?ma: Bendlerinin dördüncü dizesinin kafiyesi bir sonraki bendin ilk dizesinin ba??nda tekrarlanan ko?malard?r. Genellikle destanlarda kullan?l?r.

ÖRNEK Z?NC?RLEME KO?MA: Zülalî
KO?MA (zincirleme)

O ki yarat?ld?k turab-? Tûr’dan
Perverdigâr Hak Subhan’? biliriz
Turab?n asl?n? yaratt?n nurdan
Nurdan evvel bir mekân? biliriz

Mekanda var iken nice bin ?eher
An? ziynet k?ld? murg-u meher
Günde yetmi? kere eyledi teher
Ekl etti?i r?zk u nân? biliriz

R?sk-u nâne visâl eyledi Hûdan
Yoktan var edildi o zaman Âdem
Cinandan cihana bassan da kadem
An? nisbet dü cihan? biliriz

Du cihanda yer gök çarh u felekler
Hesaba muntaz?r suda semekler
Ar?-? Alâ Mühteha’da melekler
Ne zikirde kelâm kân? biliriz

Kelâm kân? zikir ederler gayet
Yalan de?il günü bugün bir hayat
Alt? bin alt? yüz altm?? âyât
Emr-i haktan biz Furkan’? biliriz

Furkan’da nice âyet yerince
Nice sinek nice murg u kar?nca
Ma?rip me?rik kûh-? Kaf’a var?nca
Hükmeyleyen Süleyman biliriz

Zülâlî ?evketten ummaz hiç bac’?
?zhar eder günahkara ilac?
Ba??na örterler mürüvvet tac?
Fahr-î âlem ?ah sultan? biliriz


Zincirleme ayakl? ko?ma: Zincirleme ko?malara ziyadeler eklenerek yaz?l?r.
Ko?ma ?ark?: Her bendinin dördüncü dizelere ayn? olan kavu?takl? ko?malard?r.

Kaynak:edebiyatforumu.com